Co to jest komunikacja niewerbalna? Czy odgrywa istotną rolę?
6 min
6 min
Na skróty
Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak ważna jest komunikacja niewerbalna. Niekiedy odgrywa ona bardziej istotną rolę niż wypowiadane przez nas słowa, a dotyczy to nie tylko codziennych kontaktów, ale i tych biznesowych. Czym dokładnie jest mowa niewerbalna? Dlaczego powinno się zwracać na nią uwagę?
Komunikacja niewerbalna jest tą częścią komunikacji, która przekazuje informacje za pośrednictwem innych kanałów niż język mówiony, czy też pisany. Jest nią wszystko, co przekazujemy, nie używając w tym celu słów. Tego typu komunikację można podzielić na sygnały:
Komunikacja niewerbalna pełni kilka funkcji:
Ponadto komunikacja niewerbalna odpowiada za zastępowanie mowy w sytuacjach, gdy porozumiewanie się za pomocą słów jest utrudnione lub niemożliwe, jak również za wyraźne pokazywanie emocji i postaw.
Komunikacja niewerbalna obejmuje:
Do tej sfery zalicza się także miejsce oraz czas spotkania, organizacja przestrzeni (zwłaszcza sposób ustawienia miejsc siedzących) czy gadżety i inne przedmioty, którymi się otaczamy. Podczas bezpośrednich kontaktów najważniejszą rolę odgrywa postawa wobec współrozmówcy, jak również gestykulacja. Warto zdawać sobie sprawę z tego, że nie wszystkie komunikaty niewerbalne są nadawane świadomie. Z tego względu całkowite kontrolowanie swojego zachowania jest bardzo trudne, zwłaszcza podczas odczuwania takich emocji jak niezadowolenie, strach lub niechęć.
Co ważne, do komunikacji niewerbalnej nie zalicza się język migowy. Wynika to z faktu, że jak wskazuje nazwa, jest to język, a więc przyjęty system znaków. Choć w tym przypadku składa się z gestów wykonywanych za pomocą dłoni, dla osób niesłyszących są one równoznaczne ze słowami. Tym samym język migowy zaliczany jest do komunikacji werbalnej.
Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, jak duże jest znaczenie komunikacji niewerbalnej. Zachowanie wobec drugiej osoby pokazuje, jaki mamy do niej stosunek i jakie emocje odczuwamy w danym momencie. Jednym z ważniejszych obszarów dla komunikowania jest twarz. Mimika wyraża uczucia i komentarz do toczącej się rozmowy. Równie istotne są postawa ciała i wykonywane ruchy. Na ich podstawie można odczytać poziom pewności siebie i otwartości wobec rozmówcy. Znaczenie mają nawet tak niepozorne gesty jak uścisk dłoni na powitanie czy postawa siedząca.
Nie można też zapomnieć o głosie. Poza intonacją, barwą czy akcentowaniem uwagę zwraca się także na szybkość mówienia, siłę oraz tzw. dźwięki paralingwistyczne. To westchnienia, śmiech, pomrukiwanie i wszystkie inne odgłosy, które nie tworzą słów i ich części (nierzadko są używane jako wtrącenia do rozmów, mają wówczas świadczyć o aktywnym słuchaniu). Komunikacja niewerbalna to również kontakt wzrokowy. Patrzenie na rozmówcę zwykle świadczy o zainteresowaniu, choć w skrajnych przypadkach wiąże się wręcz z natręctwem. Z kolei unikanie kontaktu wzrokowego przeważnie oznacza strach, niechęć, kłamstwo lub zarozumiałość. Innym ciekawym pod kątem analizy aspektem jest wygląd fizyczny, w szczególności ubiór. Znaczenie ma zarówno kolorystyka stroju, jak i styl czy dobór obuwia oraz dodatków. To, jak wyglądamy, pokazuje nasz aktualny nastrój, zainteresowania i upodobania, ale też szacunek wobec współrozmówcy lub jego brak, gdy ubiór w żaden sposób nie pasuje do okoliczności.
Dowodem na to, że komunikacja niewerbalna to ważna kwestia, jest np. pierwsze wrażenie, jakie robimy na nowo poznanych osobach. Co prawda nie wszyscy zgadzają się z tym, że bardzo trudno jest je zmienić, jednak często właśnie ono działa na naszą korzyść lub niekorzyść. Pierwsze wrażenie jest istotne np. podczas rozmowy o pracę. Nierzadko to właśnie ten aspekt przesądza o tym, który kandydat otrzyma stanowisko. Wynika to m.in. z faktu, że tego typu spotkania nie trwają bardzo długo i dobre poznanie każdej osoby nie jest możliwe. Komunikacja niewerbalna wzbogaca konwersację i uzupełnia ją w detale, niekiedy bardzo istotne. Zdarza się, że zamiast wypowiadać słowa, lepiej wyrazić swoje odczucia czy opinię mimiką twarzy lub gestykulacją dłoni. Warto mieć świadomość, jak zachowujemy się w konkretnych sytuacjach i jakie komunikaty niewerbalne wydajemy. Dzięki temu kontrolowanie własnego ciała staje się łatwiejsze, nawet podczas odczuwania stresu czy irytacji. To pozytywnie wpływa na sposób postrzegania naszej osoby przez innych, wyglądamy na bardziej pewnych siebie i zrównoważonych.
W porównaniu do komunikacji werbalnej ta niewerbalna może przyjmować znacznie więcej form. Składa się na nią nie tylko mimika, gestykulacja, sposób mówienia i dystans między rozmówcami, ale nawet tak niepozorne elementy jak ruchy gałek ocznych czy rozmiar źrenic (na jej podstawie można się przekonać, czy np. ktoś postrzega wypowiadane przez nas słowa za ciekawe).
Analizując niewerbalne aspekty mowy, można dojść do wniosku, że najczęściej wykorzystywane są gesty (zarówno świadomie, jak i nieświadomie). Są one klasyfikowane do kilku grup:
Na uwagę zasługuje też proksemika, czyli dziedzina nauki skupiająca się na społecznym postrzeganiu osobistej przestrzeni. Na podstawie odległości dzielącej rozmówców można odczytać, jakie łączą ich relacje. Wyróżnia się cztery podstawowe strefy dystansu komunikacyjnego:
To oznacza, że im mniejsza jest odległość między osobami prowadzącymi rozmowę, tym bliższe łączą je relacje. Nie można zapomnieć też o tym, że duży wpływ na komunikację ma powierzchowność, a więc ubiór, uczesanie, nawet zapach. To, jak wyglądamy, przeważnie wyraża nasz status społeczny, ale też wyobrażenie o nas samych i stosunek, z jakim podchodzimy do spotkania z wybraną osobą. Kolejna forma komunikacji niewerbalnej to czynniki paralingwistyczne, na które składają się m.in. płynność mówienia, tempo, barwa i ton głosu. Można z nich wiele odczytać, choćby towarzyszące konwersacji emocje.
Gesty nierzadko mówią więcej niż słowa, co potwierdza istotne znaczenie komunikacji niewerbalnej. Warto przyglądać się swojemu współrozmówcy, ponieważ analiza jego zachowań dostarcza wielu cennych informacji. Wiedza ta przydaje się nie tylko podczas wspomnianej wcześniej rozmowy o pracę, ale też w czasie spotkań biznesowych czy nawet zwykłych, codziennych konwersacji. Oczywiście trzeba przy tym pamiętać, że pojedyncze gesty nie powinny być rozpatrywane w oderwaniu od kontekstu. Dlaczego? Najprostszy przykład to zakładanie rąk na wysokości klatki piersiowej. Zwykle interpretuje się to jako wyraz arogancji i zamknięcia się na argumenty współrozmówcy, jednak czasami świadczy to po prostu o tym, że danej osobie jest zimno i w ten sposób chce ogrzać dłonie.
Wiele elementów komunikacji niewerbalnej można kontrolować, ale nie wszystkie. Dotyczy to w szczególności mimiki twarzy. Po sposobie uśmiechania się można rozpoznać, czy emocje są całkowicie szczere. Prawdziwy uśmiech angażuje zarówno usta, jak i górną połowę twarzy, co uwidacznia zmarszczki mimiczne wokół oczu. Równie istotny jest sposób dotykania twarzy, nad czym zwykle nie do końca panujemy. Podpieranie brody ręką zwykle świadczy o znudzeniu, a częste dotykanie nosa i uszu o odczuwaniu dyskomfortu, zdenerwowania lub nawet braku szczerości. Osobnym zagadnieniem jest kontakt wzrokowy. Należy utrzymywać go we właściwy sposób nie tylko w pracy, ale także podczas rozmów towarzyskich. Nierzadko sprawia to problem, dlatego przyjmuje się, że patrzenie w oczy rozmówcy powinno stanowić ok. 60-70% konwersacji. Od czasu do czasu warto na chwilę przenieść wzrok na inny obiekt. Wynika to z tego, że ciągłe wpatrywanie się komuś w oczy jest nietaktem, a nawet oznaką wrogości i agresji.
Szerokim do omawiania tematem jest również pozycja ciała. Sztywne siedzenie interpretuje się jako niepewność lub wręcz lęk, to samo dotyczy siadania na brzegu krzesła. Garbienie się związane jest z przygnębieniem i zamknięciem się w sobie, trzymanie rąk z tyłu z pewnością siebie, a splecione palce z całkowitą koncentracją.
Mowa niewerbalna to ważne zagadnienie, którego nie powinno się ignorować. Znajomość komunikacji niewerbalnej, nawet podstawowa, jest bardzo przydatna w kontaktach międzyludzkich zarówno na poziomie towarzyskim, jak i zawodowym. Taka wiedza pomaga w lepszym kontrolowaniu swojego zachowania, zwłaszcza w stresujących sytuacjach, a jednocześnie pozwala na prawidłowe odczytywanie emocji i intencji współrozmówców.
